Rehabilitacja wcześniaka metodą Bobath

Jako rodzic przedwcześnie urodzonego dziecka zastanawiasz się czy każdy wcześniak wymaga rehabilitacji. Na moją skrzynkę mailową spływa wiele pytań jak ćwiczyć z wcześniakiem i na czym polega rehabilitacja wcześniaka. Samo wcześniactwo nie wymaga ćwiczeń, a jedynie objawy tego wcześniactwa. Każde dziecko przedwcześnie urodzone może mieć zupełnie inne problemy, np. nieprawidłowe napięcie mięśniowe, asymetrię, problemy z oddychaniem, itp. Pytacie też czy wcześniaki mogą być zdrowe? Oczywiście, że tak! O tym wszystkim opowiadam w artykule. Zapraszam do lektury.

Czy wcześniaki mogą być zdrowe?

Zacznijmy od najważniejszego- czy wcześniaki mogą być zdrowe? Oczywiście, że tak! Nie raz konsultowałam maluszki przedwcześnie urodzone, które niczym nie odbiegały od swoich rówieśników. Oczywiście, to wszystko zależy od tygodnia, w którym dziecko się urodziło. Im bliżej 40 tygodnia, tym większa szansa na zdrowo rozwijające się dziecko. Wcześniaki narażone są na różnego rodzaju powikłania, m.in. wylewy domózgowe i krwiaki, które mogą doprowadzić do niedotlenienia i uszkodzenia pewnych obszarów mózgu. Nie musi to oznaczać, że uszkodzony obszar nigdy się nie zregeneruje, a dziecko będzie niepełnosprawne!

Nasz mózg ma ogromną zdolność do regeneracji i przejmowania funkcji uszkodzonej struktury przez inną. Zjawisko to nazywamy plastycznością mózgu. Aby proces ten miał miejsce konieczna jest odpowiednia stymulacja neurorozwojowa, w trakcie której tworzą się nowe synapsy (czyli połączenia między komórkowymi nerwowymi). W ten sposób tworzą się połączenia między działającymi i uszkodzonymi strukturami mózgu. Plastyczność mózgu pozwala, na to, by ,,zdrowe” części mózgu przejęły kontrolę nad uszkodzoną częścią, tak, by umożliwić powrót utraconej funkcji. Jedną z form stymulacji układu nerwowego jest fizjoterapia. Plastyczność mózgowa jest najintensywniejsza w pierwszych 2 latach życia, dlatego niezwykle istotne jest, żeby maluszek tuż po wyjściu ze szpitala trafił do fizjoterapeuty. Nie raz widziałam już obraz tomografii mózgu, wskazujący na ogromne uszkodzenia mózgu, podczas, gdy dziecko funkcjonowało niemal normalnie, nie wykazując żadnych deficytów. To właśnie jest magia fizjoterapii!

Czy każdy wcześniak wymaga rehabilitacji?

Oczywiście, że nie każdy wcześniak wymaga rehabilitacji. Na rehabilitację kwalifikuje się wcześniaki, które potrzebują dodatkowej stymulacji, bądź mają niepokojące objawy wynikające z niedonoszonej ciąży. Wcześniactwo samo w sobie nie jest wskazaniem do terapii, a jedynie jego powikłania. Jednak dzieci te wymagają zwiększonej czujności podczas obserwacji ich rozwoju. Maluszek przedwcześnie urodzony osiąga dojrzałość w znacznie mniej przyjaznym środowisku niż brzuch mamy, dlatego też wymaga szczególnej uwagi. Zaleca się, by każde dziecko przedwcześnie urodzone odbyło wizytę u fizjoterapeuty, podczas której zostanie wypracowany indywidualny sposób pielęgnacji (czyli noszenia, podnoszenia, przewijania, układania do snu, itp.) Jeżeli w trakcie tej wizyty zostaną zaobserwowane jakieś nieprawidłowości, wtedy kwalifikuje się dziecko na rehabilitację.

Nie ma uniwersalnego czasu trwania terapii. Każdy pacjent ma inne objawy, jak i dysponuje różnymi predyspozycjami do regeneracji. Jeżeli dziecko wykazywało nieprawidłowości w zakresie rozwoju, zaleca się, by było pod okresową kontrolą fizjoterapeuty aż do momentu rozpoczęcia samodzielnego chodzenia. Takie wizyty najczęściej odbywają się raz na miesiąc.

Czy wcześniak rozwija się później?

Na to pytanie nie można odpowiedzieć jednoznacznie. Niektóre dzieci przedwcześnie urodzone nadgonią ten czas i będą rozwijać się, jak ich rówieśnicy. Jednak wiele zależy od tygodnia, w którym urodziło się dziecko oraz od powikłań, jakie u niego wystąpiły. Warto zaznaczyć, że rozwój wcześniaka dziecka oceniamy inaczej niż dziecka urodzonego o czasie. U wcześniaków uwzględniamy wiek korygowany. Wiek ten wskazuje, na jakim mniej więcej etapie rozwoju ruchowego i umysłowego, powinien znajdować się wcześniak. Aby obliczyć wiek wcześniaka odejmujemy od wieku metrykalnego tygodnie, o które dziecko się wcześniej urodziło. Dla przykładu: wcześniak, który rodził się w 35 tygodniu, według wieku metrykalnego ma 12 tygodni, ale jego wiek korygowany to 7 tygodni (12-5=7). Dlatego to dziecko nie będziemy oceniać jako 12 tygodniowe niemowlę, a jak dziecko w wieku 7 tygodni.

Oczywiście nie wszystkie wcześniaki będą się rozwijały wg wieku korygowanego. Niektóre maluszki szybko nadrabiają braki w umiejętnościach i rozwijają się szybciej niż wiek korygowany, a czasem tez dorównują rówieśnikom urodzonym o czasie. Szybszy rozwój nie powinien Cię niepokoić. Chyba, że przebiega w sposób chaotyczny, dziecko pomija etapy lub ma problemy z napięciem mięśniowym lub asymetrią.

Jak ćwiczyć z wcześniakiem?

Dziecko przedwcześnie urodzone wymaga przede wszystkim kontaktu cielesnego z rodzicami. Dlatego kangurowanie jest szczególnie istotne w opiece nad wcześniakiem. Kangurowanie to układanie rozebranego maluszka na swojej klatce piersiowej (tzw. kontakt ,,skóra do skóry”). Bliski kontakt rodzica z dzieckiem, uczy bliskości oraz dostarcza odgłosy z wnętrza ciała rodzica, które maluszek słyszał, gdy przebywał w łonie matki. Dźwięki takie, jak: bicie serca, praca jelit, głos rodzica rozchodzący się w klatce piersiowej, rozwijają więź między rodzicem a dzieckiem oraz pomagają w regulacji temperatury ciała maluszka. Oprócz tego możesz też przytulać, kołysać i nosić swoje maleństwo. Jeśli kołyszesz, pamiętaj, by robić to powoli i delikatnie. W ten sposób będziesz bodźcować zmysł równowagi u maluszka – błędnik. Mów, śpiewaj, głaskaj i dotykaj, jak najwięcej, by dostarczać dziecku dodatkowych bodźców.

Jak poprawnie bujać niemowlę zobacz tutaj.

Wcześniak – opieka w domu.

Opiekując się wcześniakiem warto znać podstawowe wyznaczniki prawidłowego rozwoju dziecka. Jako rodzic nie wykonasz pełnej diagnozy, ale wiedząc na co zwracać uwagę, szybko wychwycisz, czy maleństwo rozwija się prawidłowo. Do objawów, które mogą Cię zaniepokoić należą:

• mała aktywność ruchowa dziecka,
• dziecko nie koncentruje wzroku na twarzy rodzica,
• maluszek odchyla główkę i patrzy się do tyłu,
• nie kontroluje główki w 3 miesiącu życia,
• mocno zaciska piąstki i paluszki u stóp,
• układa się w jednej, asymetrycznej pozycji, np. wyginanie w literkę “C”,
• trudności związane z karmieniem, np. nieprawidłowe ssanie, bardzo długie karmienie,
• dziecko nie przybiera na wadze.

Wcześniactwo – konsekwencje

Wśród najcześciej występujących konsekwencji wcześniactwa wyróżniamy:

• Problemy sercowo- naczyniowe. Objawiają się niskim ciśnieniem krwi, niskim tętnem i częstymi bezdechami. Objawy te mogą wpływać na wydolność fizyczną maluszka, dlatego rozwój fizyczny może być opóźniony, a dziecko szybko się męczy.
• Problemy neurologiczne. Ze strony układu nerwowego najczęściej spotykamy się z objawami zaburzonego napięcia mięśniowego- obniżonego lub wzmożonego. Problemy te częśto związane są z licznymi wylewami i krwawieniami do mózgu. Zmiany w mózgu są dość szybko wykrywane przez USG przezciemiączkowe.
• Problemy ze wzrokiem. Wcześniaki urodzone przed 32. tygodniem życia są szczególnie narażone na retinopatię wcześniaczą.
• Niestabilność temperatury ciała.
• Problemy oddechowe – wynikają z niedojrzałości płuc. Wcześniaki urodzone pomiędzy 22. a 23. tygodniem ciąży mają bardzo niewielkie szanse na przeżycie. Jeśli uda im się przeżyć mogą mieć różne powikłania ze strony układu oddechowego, m.in.: bezdech, dysplazja oskrzelowo-płucna, zespół zaburzeń oddychania (RDS), przejściowy przyspieszony oddech noworodka (TTN).
• Problemy ze strony układu pokarmowego. Niedojrzałość układu pokarmowego powoduje m.in.: problemy z trawieniem, refluks, a także trudności podczas karmienia (słaby odruch ssania).
• Problemy metaboliczne. Problemy z krwią i metabolizmem u dzieci przedwcześnie urodzonych występują w postaci hiperbilirubinemii, zaburzeniach poziomu minerałów i substancji tj. wapń i glukoza we krwi, niedojrzałości funkcji nerek oraz anemii.
• Problemy ze strony układu odpornościowego. Dzieci przedwcześnie urodzone bardzo często zmagają się z infekcjami. Jest to związane z niedojrzałością układu immunologicznego oraz brakiem przeciwciał ,,odmatczynych”, które są przekazywane dziecku po 32 tyg. ciąży. Aby wzmocnić układ odpornościowy wcześniaka istotne wydaje się karmienie piersią. Szczególnie pierwszym mlekiem (tzw. siarą), które jest niezwykle bogate w przeciwciała.

Rehabilitacja wcześniaka metodą Bobath.

Rehabilitacja wcześniaka jest zlecana przez lekarza prowadzącego. Rodzaj metody, jaką dziecko będzie prowadzone często zależy od dostępności w danym rejonie. Rehabilitacja wcześniaka metodą Bobath jest jedną z najczęściej stosowanych w Polsce. Kolejna to metoda Vojty. Skuteczność obu tych metod jest porównywalna. U maluszków z większymi problemami warto łączyć obie te metody. Celem rehabilitacji jest stymulacja ciała dziecka w taki sposób, by jego rozwój przebiegał w sposób jak najbardziej zbliżony do normalnego. Zdaniem terapeuty jest znalezienie nieprawidłowych wzorców ruchowych i przystosowanie maluszka do nauki nowych właściwych odruchów i zachowań.

Z uwagi na różnorodność objawów nie da się przewidzieć jak długo powinna trwać rehabilitacja u wcześniaka. Dlatego na podstawie diagnozy ustala się indywidualny plan pracy z maluszkiem. Kluczowe wydaje się tutaj wsparcie ze strony rodziny. Znacznie lepsze efekty uzyskuje się, gdy rodzice są poinstruowani, jak prawidłowo stymulować dziecko w domu. W większości przypadków rehabilitacja prowadzona jest aż do momentu wyrównania deficytów.

Czy warto stosować gniazdka dla wcześniaków?

Na koniec chciałam jeszcze zwrócić uwagę na gniazdka dla wcześniaków. Zdrowo urodzone (donoszone) niemowlęta nie lubią być krępowane i walczą ze wszystkimi przeszkodami. Dlatego zaleca się swobodę ruchów, gdyż krepując maluszka można nieświadomie wywołać nieprawidłowe objawy, takie, jak: prężenie się, pchanie. bądź asymetrię. Dlatego u tych dzieci nie zaleca się stosowania gniazdek. Ale u wcześniaków może być zupełnie inaczej! Gniazdka mogą pomóc dzieciom przedwcześnie urodzonym w adaptacji do warunków odmiennych od tych, które panowały w brzuchu mamy. Szczególnie u dzieci z niską masą urodzeniową (poniżej 2kg), gniazdka pomagają utrzymać prawidłową kontrolę ciała, dzięki czemu maluszek może łatwiej poruszać swoimi rączkami i nóżkami. Takie gniazdko zapewnia dziecku dodatkową stabilizację, dzięki temu dziecko unosząc rączki ma jakby więcej siły i pokonuje siłę grawitacji.

Podsumowanie

Zdaję sobie sprawę, że bycie rodzicem wcześniaka może być stresujące. Zazwyczaj nie spodziewasz się, że akurat Twoje dziecko urodzi się wcześniej. Stresu przysparza także powszechna izolacja dziecka od rodzica, gdyż w wielu przypadkach w pierwszych dniach życia dziecko przebywa w inkubatorze. Nie możesz go przytulić, boisz się o jego życie. Po wyjściu ze szpitala czekają Was wizyty u wielu specjalistów. Jest to stresujące zarówno dla rodzica, jak i maleństwa. Dlatego w tym okresie największą wartością jaką możesz dać swojemu dziecku to spokój, opanowanie i miłość. Wspieraj, jak możesz, szukaj pomocy u najlepszych specjalistów, by zapewnić dziecku prawidłowy rozwój. Pamiętaj, rehabilitacja wcześniaka jest bardzo ważna dla jego prawidłowego rozwoju, dlatego warto znaleźć dobrego specjalistę, który pomoże dobrać najlepsze metody.